Vergi denetimi, kamu gelirlerinin güvenliğini sağlamak açısından kamu otoritesinin en önemli araçlarından biridir. Türkiye’de son yıllarda dijital dönüşüm sürecine paralel olarak, Gelir İdaresi Başkanlığı (GİB) tarafından yapay zekâ destekli denetim uygulamaları devreye alınmıştır. Bu kapsamda geliştirilen KURGAN – Kuruluş, Analiz, Gözetim ve Değerlendirme Sistemi, vergi denetiminin otomatik, risk bazlı ve yüksek doğrulukla yapılmasını mümkün kılmaktadır.
KURGAN yalnızca bir yazılım ya da teknik araç değil, aynı zamanda vergi hukukuna doğrudan etki eden bir denetim metodolojisidir. Bu nedenle, mükelleflerin hak ve yükümlülükleri, idarenin yetki sınırları, kişisel verilerin korunması gibi birçok hukuki boyut sistemle birlikte yeniden tanımlanmaktadır.
Bu makalede, KURGAN sisteminin hukuki temeli, işleyiş biçimi, mükellef hakları açısından sonuçları ve yasal mevzuata dayanan analizleri ele alınacaktır. Yapay zekâ çağında vergi denetiminin nasıl şekillendiğini anlamak isteyen her okuyucu için kapsamlı bir rehber sunulmuştur.
KURGAN Nedir? Tanımı ve Hukuki Niteliği
KURGAN (Kuruluş, Analiz, Gözetim ve Değerlendirme), Gelir İdaresi Başkanlığı bünyesinde geliştirilen, vergi denetimini otomatikleştirmeyi amaçlayan yapay zekâ tabanlı dijital bir sistemdir. Bu sistemin temel amacı; vergi mükelleflerinin beyanlarının doğruluğunu, vergiye uyum düzeylerini ve muhtemel risklerini büyük veri analizi ve makine öğrenmesi algoritmaları ile değerlendirmektir.
Hukuki olarak KURGAN, vergi incelemesine hazırlık niteliğinde bir tespit aracıdır. Vergi Usul Kanunu’na göre doğrudan vergi incelemesi niteliği taşımamakla birlikte, sistemin çıktıları müfettişler için incelemeye sevk gerekçesi olarak kullanılabilmektedir.
Hukuki Dayanaklar
KURGAN sisteminin yasal altyapısı, çeşitli mevzuat düzenlemelerine dayanır:
• 213 sayılı Vergi Usul Kanunu (VUK)
o Madde 134: İnceleme yetkisinin kapsamı
o Madde 140: İnceleme yapılacak mükelleflerin belirlenmesi
• 6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu (KVKK)
o Madde 5 ve 6: Veri işleme şartları
• Hazine ve Maliye Bakanlığı Tebliğ ve Genelgeleri
o e-Fatura, e-Defter, e-Arşiv uygulamalarıyla entegre veri kaynakları
• Gelir İdaresi Başkanlığı İç Genelgeleri
o Risk analizine dayalı denetim stratejileri
Bu bağlamda sistemin işleyişi, vergi hukukunun genel ilkeleriyle, özellikle de “kanunilik” ve “belirlilik” ilkeleriyle uyumlu olmak zorundadır.
KURGAN Nasıl Çalışır? Sistemsel ve Hukuki Süreç
KURGAN, dört temel işlev üzerinden çalışır:
1. Kuruluş (Tespit Aşaması)
Mükelleflerin;
• Vergi kimlik numarası
• Faaliyet kodu
• Beyanname geçmişi
• Sektörel kıyaslamaları
• E-fatura ve POS verileri
gibi tüm dijital verileri sistemde bir araya getirilir. Bu aşama, veri işleme açısından KVKK kapsamında “otomatik karar verme” sınırlarına girer.
2. Analiz (Modelleme Aşaması)
Makine öğrenmesi algoritmaları ile;
• Sektöre göre sapma analizi
• Zaman içinde beyan değişiklikleri
• Gerçekleşen satış/beyan uyumsuzlukları
• KDV iadesi/ödemesi oranları
gibi unsurlar modellenir. Bu aşamada mükelleflerin risk profili oluşturulur.
3. Gözetim (Gerçek Zamanlı İzleme)
POS, banka, e-fatura, sevk irsaliyesi gibi belgeler, sistem tarafından eş zamanlı olarak izlenir. Yüksek hacimli veya olağandışı işlemler otomatik uyarı sistemleri ile işaretlenir.
4. Değerlendirme (Risk Puanı ve Sevk)
Her mükellef için dinamik bir risk skoru oluşturulur. Bu skor, vergi incelemesine sevk için temel oluşturabilir. Ancak bu, otomatik denetim kararı anlamına gelmez. Nihai karar, vergi müfettişinin takdirindedir.
KURGAN Hukuki Değerlendirme: İdarenin Yetkisi ve Mükellef Hakları
Vergi İdaresinin Yetkileri
Vergi dairesi ve denetim birimleri, kanunda açıkça düzenlenen yetkilere dayanarak KURGAN çıktısını kullanabilir. Ancak bu verilerle doğrudan cezai işlem yapılması hukuken mümkün değildir. Vergi ziyaı cezası, sadece kanunda belirtilen yöntemlerle tespit edilen vergi kaybına dayanabilir.
Mükellefin Bilgilendirilme Hakkı
Anayasa’nın 74. maddesi uyarınca, idari işlemlerden etkilenen herkes bilgi alma hakkına sahiptir. Bu kapsamda, KURGAN sistemiyle oluşturulan risk skorunun gerekçesi, mükellefe bildirilmelidir.
Kişisel Verilerin Korunması
KURGAN sisteminde işlenen tüm veriler, kişisel ve ticari sır niteliğindedir. Bu verilerin işlenmesi, KVKK madde 5/2-e (hukuki yükümlülüğün yerine getirilmesi) kapsamında meşru kabul edilir. Ancak otomatik karar verme ve profil çıkartma gibi süreçlerde mükellefin itiraz hakkı saklıdır.
KURGAN Yargı Kararları ve Uygulama Örnekleri
Henüz KURGAN’a ilişkin açık bir yargı kararı bulunmamakla birlikte, benzer yapay zekâ temelli sistemlere ilişkin bazı emsal Danıştay kararları mevcuttur:
• Danıştay 3. Dairesi, E. 2022/1347 K. 2022/3479:
Otomatik vergi inceleme tespitlerinin tek başına hukuki işlem yapılamayacağını, yalnızca yardımcı araç olduğunu belirtmiştir.
• Anayasa Mahkemesi, B. No: 2019/4017:
Kamu otoritesinin kişisel verileri kullanırken ölçülülük ve şeffaflık ilkesine uygun davranması gerektiğini vurgulamıştır.
Bu kararlar ışığında, KURGAN sisteminin yalnızca “incelemeye yönlendirme aracı” olarak kullanılması hukuki güvenliği sağlar.
KURGAN Sistemsel Kazanımlar ve Hukuki Riskler
Avantajlar:
• Gerçek zamanlı ve hedefe odaklı denetim
• Sahte fatura ve naylon belge tespiti
• Denetim kaynaklarının etkin kullanımı
• İade taleplerinde hız ve doğruluk
Hukuki Sorunlar:
• Otomatik karar verme ve “kara listeleme” riski
• Sistem hatalarına itiraz mekanizmalarının yetersizliği
• Mükelleflerin şeffaflık talebine cevap verilmemesi
• Veri mahremiyeti sorunları
Sıkça Sorulan Sorular
KURGAN yasal mı?
Evet. Vergi Usul Kanunu ve KVKK kapsamında yürütülmektedir. Ancak uygulaması Anayasa ilkelerine uygun olmak zorundadır.
KURGAN risk skoruna itiraz edebilir miyim?
Doğrudan itiraz mümkün değildir ancak sistem sonucu doğan denetim kararına karşı idari başvuru ve dava hakkı vardır.
KURGAN neden önemlidir?
Vergi kayıplarını azaltmak, vergi uyumunu artırmak ve vergi sistemini daha adil hâle getirmek için gereklidir.
Verilerim KURGAN’da nasıl korunuyor?
Tüm veriler anonimleştirilerek ve KVKK kurallarına uygun olarak işlenmektedir.
Vergi müfettişi sistem verilerine göre mi işlem yapıyor?
Hayır. Sistem yalnızca ön analiz sunar. Nihai inceleme kararı müfettişin takdirindedir.
KURGAN Hakkında Hızlı Bilgiler
• Sistem Adı: KURGAN
• Açılımı: Kuruluş, Analiz, Gözetim, Değerlendirme
• Geliştiren: Gelir İdaresi Başkanlığı
• Yasal Temel: VUK, KVKK
• Teknoloji: Yapay Zekâ, Büyük Veri, Risk Analitiği
• Amaç: Vergi uyumunu artırmak, kayıt dışılığı azaltmak
• Hukuki Niteliği: İncelemeye hazırlık ve ön analiz aracı
Yasal Mevzuat Referansları
• 213 sayılı Vergi Usul Kanunu
• 6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu
• Gelir İdaresi Başkanlığı Genelgeleri
• Anayasa Madde 20, 74
• Avrupa Birliği Genel Veri Koruma Tüzüğü (GDPR) (karşılaştırmalı)
KURGAN sistemi, Türk vergi denetim yapısının 21. yüzyıla adapte olmasında kilit rol oynamaktadır. Ancak yapay zekâ destekli bu sistemin hukuki sınırları net olarak tanımlanmalıdır. Her ne kadar veri analizinde olağanüstü başarılar sağlasa da, mükellef haklarını koruyan mekanizmaların varlığı, sistemin meşruiyetini belirleyecektir.
Vergi idaresi ve denetim birimlerinin, bu sistemi kullanırken kanunilik, orantılılık, şeffaflık ve denetlenebilirlik ilkelerine uygun hareket etmesi zorunludur. Aksi halde, “teknolojiyle denetim” çağında hukuki güvenlik zafiyetine yol açabilir.
KURGAN, doğru uygulandığında; kayıt dışılıkla mücadelede önemli bir araç, hatalı uygulandığında ise yargıya taşınan bir sorun kaynağı olabilir. Mükelleflerin sistemin işleyişini anlaması ve hazırlıklı olması, bu yeni dönemde en büyük avantaj olacaktır.
📞 İletişim Bilgileri
📞 Telefon: 0 (531) 681 43 58
📱 WhatsApp Hattı: 0531 681 43 58
📧 E-posta: uzman@davavergi.com
Çalışma Saatlerimiz:
Hafta İçi: 09.00 – 20.00
Cumartesi : 09.00 – 17.00
